Misschien heb je het wel eens gezien: dat kleine ronde litteken op de bovenarm van je ouders of grootouders. Het heeft iets bijzonders en bevindt zich vaak dicht bij de schouder. Het lijkt een beetje op een ingedeukte cirkel met wat inkepingen. Misschien heb je je afgevraagd waar het vandaan komt, of het is je nooit opgevallen totdat iemand het je wees.
Dat litteken herbergt een verhaal. Het is het overblijfsel van een belangrijke prik: de pokkenprik. Deze kleine markering herinnert aan een periode waarin je beschermd moest worden tegen de gevaarlijke ziekte pokken.
Voor iedereen die na de jaren 1970 is geboren, is het misschien wat onbekend. Vraag het echter aan je ouders of grootouders, en ze zullen vertellen dat het van het pokkenvaccin komt. Dankzij dit vaccin zijn wereldwijd miljoenen levens gered.
Pokken, ook wel variola genoemd, was een zeer besmettelijke en vaak dodelijke ziekte. Het veroorzaakte hoge koorts en een ernstige huiduitslag, waardoor soms blijvende littekens ontstonden. In de ergste gevallen kon het leiden tot blindheid en de dood. Voordat het 20e-eeuwse pokkenvaccin breed beschikbaar werd, kostte deze ziekte miljarden levens wereldwijd.
Maar waarom bleef het vaccin als een dergelijk duidelijk litteken achter? In tegenstelling tot de meeste hedendaagse vaccins was de toediening van de pokkenprik wat ruwer. Er werd een speciaal soort naald gebruikt, een bifurcatienaald, om het virus in de huid van de bovenarm te brengen. Dit veroorzaakte een huidreactie: eerst verscheen een bultje, dat een blaar werd, en uiteindelijk een korst. Wanneer de korst losliet, bleef er een blijvend litteken achter als bewijs van een geslaagde vaccinatie.
Geschiedenis en Het Einde van de Pokkenvaccinatie
In die tijd was een vaccinatieboekje niet nodig. Je litteken zelf diende als levend bewijs van vaccinatie. In sommige landen was het zelfs verplicht om je litteken te tonen als bewijs van vaccinatie wanneer je een baan wilde, naar school wilde gaan, of ging reizen.
Door uitgebreide vaccinatieprogramma’s werd de ziekte uiteindelijk uitgeroeid. In Nederland stopten ze in 1972 met de verplichte pokkenvaccinaties omdat het virus bijna geheel was verdwenen. In 1980 werd pokken officieel uitgeroeid verklaard door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het is de eerste – en nog steeds de enige – ziekte die wereldwijd is uitgeroeid.
Als je voor 1972 bent geboren, heb je waarschijnlijk zo’n litteken. Ben je na 1972 geboren? Dan is de kans heel klein dat je ooit een pokkenvaccin hebt gekregen en het bijbehorende litteken hebt.
Waarom blijft dat litteken zo lang zichtbaar? Dat komt door de heftige huidreactie. Het vaccin bevatte een verzwakt levend virus dat een sterke reactie opriep. Deze reactie drong diep in de huid door en veroorzaakte een soort mini-infectie die je lichaam moest bestrijden. Het litteken dat overbleef was stevig en vaak wat ingedeukt, en blijft daardoor zichtbaar.
Als je nog steeds zo’n litteken hebt, draag je werkelijk een stukje geschiedenis met je mee. Vaak wordt het gezien als een symbool van bescherming en overleving.
Hoewel pokken nu is uitgeroeid, worden er nog steeds virussen bewaard voor onderzoek in een paar laboratoria. Dit roept zorgen op over het risico dat het misschien als biowapen gebruikt kan worden. Daarom bestaan pokkenvaccins nog steeds, maar ze zijn alleen beschikbaar voor specifieke groepen, zoals militairen of wetenschappers die er mogelijk mee in aanraking komen.
Je kunt het litteken zien als een soort tijdcapsule. In een wereld die voortdurend verandert door technologie en gezondheidszorg, herinnert dat litteken ons aan een tijd waarin de strijd tegen ziekten als pokken talloze levens heeft gered. Kijk de volgende keer met waardering naar zo’n litteken op jouw arm of die van een ander — het symboliseert de kracht van vaccinatie.
